Wetenschap en duurzaamheidscommunicatie: 10 tips

Wetenschap

Wetenschap en duurzaamheid: (g)een gelukkig huwelijk. Met de 10 tips in dit artikel zorg je ervoor dat jouw (wetenschappelijke) verhaal wél gehoord wordt.

Feiten, figuren, cijfers, tabellen en bronnen. Heel. Veel. Bronnen. Dat is de wetenschap in een notendop. Die wetenschap schrijft en zegt ook veel over duurzaamheid, klimaat, milieu en welzijn. Maar kunnen ‘we’ daar wel iets mee?

Wetenschap & duurzaamheid: (g)een gelukkig huwelijk

Wetenschap en duurzaamheid vormen op papier een gelukkig huwelijk, maar in de praktijk vaak niet. Publicaties over klimaatverandering, het milieu en leiden steevast tot verwerping, ontkenning en discussies. In de kroeg, maar ook in de politiek. En dat is terecht, zal verderop blijken.

Toch kan de wetenschap een grote bijdrage leveren aan de communicatie over duurzaamheid. Voordat ik daar meer over vertel, is het goed om eerst naar ‘de wetenschap’ zelf te kijken. 

Wetenschap: feitelijk en objectief

Laten we beginnen met een definitie van ‘wetenschap’Van Dale is er duidelijk over: wetenschap is kennis. Wikipedia maakt er gelukkig iets meer woorden aan vuil: 

“De systematisch verkregen, geordende en verifieerbare menselijke kennis en het daarmee verbonden proces van kennisverwerving.”

Die definitie impliceert dat de kennis gebaseerd is op (empirisch) onderzoek, Ook is de wetenschap neutraal en niet gebonden aan een ideologie, commerciële onderneming, politiek of godsdienst.

Met andere woorden, wetenschap is feitelijk, objectief en op zoek naar gelijk hebben, niet gelijk krijgen. Op papier (en Wikipedia), althans. Er is alleen één probleem:

‘Onze wereld’ is niet objectief

Onze wereld is niet objectief. Althans, zo ervaren we de wereld niet. We kijken door onze beperkte, gekleurde bril, ons referentiekader. En die kijk op de wereld is nu eenmaal beperkt en subjectief.

Wetenschap

Dat is overigens volkomen logisch: onze hersencapaciteit is nu eenmaal te beperkt om de hele wereld waar te nemen, te begrijpen en te overzien. Daarom gebruiken we trucjes als ‘hokjesdenken’ (inclusief stereotypes) en ‘selectieve waarneming’ (zien wat je wilt zien). En daar komen  klimaat en duurzaamheid om de hoek kijken. 

De echte wereld

Die beperkingen in ons denkvermogen zijn namelijk ook de reden dat sommigen niets met ‘wetenschappelijke kennis’ kunnen. 

Leuk, die proefjes in een laboratorium, waar wat betekent dat in de echte wereld? Interessant, die computermodellen, maar kijk eens uit het raam! Je kunt wel zeggen dat de aarde opwarmt, maar ik heb het koud. Wateroverlast? Het is hartstikke droog! Hittegolf? Het kan mij niet warm genoeg zijn! 

Wetenschappelijke mond vol tanden

Het gesprek wordt vervolgens gepolariseerd en gepolitiseerd, totdat er nauwelijks meer naar elkaar geluisterd wordt. En dan sta je daar met je wetenschappelijke mond vol tanden.

Het gevolg is dat je soms Trumpiaanse (of Thierry Baudetiaanse) discussies krijgt: de wetenschap is het er over eens dat de wereld opwarmt, maar de politicus zegt doodleuk: je ziet toch dat het vriest? En het lastige is dat ook wetenschappers dan de neiging hebben mee te gaan in het moddergooien.

Maar hé, bekijk het positief: tot voor kort kón je in Groenland helemaal niet moddergooien!

Wetenschap & duurzaamheid: 10 tips voor de communicatie​

De theorie van de wetenschap matcht dus vaak niet met de praktijk die wij waarnemen, met de wereld zoals wij die ervaren. Wetenschappers simplificeren en proberen de wereld in een laboratorium of grafiek te proppen, maar zo werkt de wereld niet. 

Wetenschap

Hoe zorg je er dan voor dat het wetenschappelijke verhaal toch begrepen, geaccepteerd en geloof wordt? De volgende 10 tips (deels ontleend aan dit rapport van Climate Outreach) geven je voldoende handvatten voor een goed, wetenschappelijk verhaal. 

Tip 1: blijf trouw aan jezelf

De wetenschap heeft een betrouwbaar imago. Dat kun je gebruiken in de communicatie met jouw doelgroep, als je trouw blijft aan jezelf (en de kernwaarden van de wetenschap). Dat betekent twee dingen:

Blijf ten eerste objectief en neutraal. Zoals ik hierboven al aangaf is een van de kenmerken van de wetenschap dat ze neutraal is. Gebruik het dan ook als zodanig, en probeer bij de feiten te blijven. 

Waak voor arrogantie en neerbuigendheid. Mensen (inclusief wetenschappers) hebben soms de neiging neer te kijken op anderen die het (in hun ogen) fout hebben, maar niet willen luisteren. Als je zoals Rob Jetten ‘een klimaatdrammer’ wordt genoemd, dan kun je twee dingen doen: arrogant reageren, of er een slaatje uit slaan en het met trots dragen

Kortom, gebruik wetenschappelijke kennis om mensen iets te leren, maar ga niet beleren.

Tip 2: spreek over de achtertuin

Vertel over ‘de echte wereld om de hoek’, niet over abstracte ideeën. De wetenschap spreekt inderdaad over megatonnen CO2 in de atmosfeer, smeltende ijskappen op de noordpool, gemiddelde temperatuurstijgingen en andere ‘grote cijfers’. Maar die cijfers hebben niets te maken met het dagelijks leven van mensen. 

Leg daarom de link met hittestress in de binnenstad, natte voeten tijdens een hoosbui en verlepte tuinen tijdens langdurige droogte. Kortom, vertaal het naar de achtertuin van de mensen, met duidelijke taal en aansprekende voorbeelden. 

Tip 3: praat over wat ertoe doet

Wist je dat onze waarden en politieke overtuigingen een grotere invloed op onze houding ten opzichte van klimaat(verandering) en duurzaamheid hebben dan onze (wetenschappelijke) kennis daarover? 

Wil je dan iets doen met die wetenschappelijke kennis, dan zul je het moeten koppelen aan wat de mensen bezig houdt en wat hun overtuigingen zijn. Plaats de kennis in de context van de  wijdverspreide waarden en de lokale interesses van mensen, en je zult veel meer bereiken. 

Tip 4: beperk je niet tot de wetenschap

Je kunt wetenschappelijke kennis prima gebruiken om (bijvoorbeeld) klimaatverandering aan te tonen. Beperk je hier echter niet tot, want uiteindelijk heb je meer nodig dan die feiten. Vertel ook het verhaal voorbij de objectieve kennis, geef gehoor aan de twijfel, weerstand en angst die mensen hebben. 

We zijn sociale dieren, geen (of beperkt) rationele dieren. Ook aan dat gevoel moet je gehoor geven. Of zoals Willem Schoonen (in 2013) in dit artikel in de Volkskrant zei: “Duurzaamheid moet een religie zijn.”

Tip 5: maak het menselijk

Mensen houden van verhalen, niet van kale feiten. In de oertijd vertelden we ze namelijk al. Daar schreef ik eerder dit artikel al over. 

Het is daarom belangrijk om de objectieve feiten te vertellen in de vorm van een verhaal, want dat is hoe wij leren van de wereld: anekdotes en verhalen in plaats van statistieken en grafieken. Dat zie je ook duidelijk terug in TED-talks en DWDD-university: wetenschap met een verhalend sausje er overheen.

Tip 6: blijf bij de feiten

In het verlengde hiervan zie je dat wetenschappelijke kennis soms wordt gebruikt om keuzes te motiveren die daar los van staan. Het gevolg zijn drogredeneringen en slecht gemotiveerde standpunten, waardoor uiteindelijk meer weerstand ontstaat tegen die standpunten én de wetenschap. 

Een voorbeeld: “De aarde warmt op, dus we moeten over op zonne- en windenergie.” Maar waarom niet op kernenergie? Die vraag wordt niet beantwoord. Hier zie je dat keuzes gebaseerd worden op wetenschappelijke kennis die de keuze niet goed motiveren. 

Tip 7: focus op wat je wél weet

Klimaatwetenschap is nog altijd een deels onontgonnen terrein. Die onzekerheid mag je niet negeren of bagatelliseren, maar moet je juist benoemen. Leg verder vooral de focus op wat wel bekend en duidelijk is, want dat maakt je verhaal overtuigender.

Tip 8: word geen onheilsprofeet

Eerlijk is eerlijk, de wetenschappelijke feiten zien er niet al te rooskleurig uit. De kans dat we onder de kritische 1,5 graad opwarming blijven wordt steeds kleiner, we breken hitterecord na hitterecord. 

Toch is het belangrijk om die feiten niet te gebruiken als onheilsprofeet (zoals in dit artikel wordt toegelicht). Kortom, relativeer, plaats de feiten in de juiste context en vermijd doemscenario’s. Die laatste zijn goed voor risicomanagement en zijn nieuwswaardig (want schokkend), maar ze zijn vaak ook onwaarschijnlijk en niet altijd serieus te nemen. 

Tip 9: kies de juiste vorm

Onheilspellende teksten, schokkende grafieken en filmpjes vol ontploffende vulkanen, overstromingen en hongersnoden. Leuk (of “leuk”) om te zien, maar niet altijd bruikbaar om je verhaal te ondersteunen. Denk daarom goed na over de vorm, stijl en presentatie van je verhaal. 

Dat kan tekstueel zijn (en hé, daar kan ik je toevallig heel goed bij helpen), maar soms is dat ook met behulp van afbeeldingen of grafieken (ook dan kan ik je helpen).

Tip 10: blijf in gesprek

Hoe ga je ten slotte om met discussies met klimaatsceptici of -ontkenners? Bijvoorbeeld als de Telegraaf komt met een klimaatmanifest, ondertekend door wetenschappers. Die uiteindelijke geen (klimaat)wetenschappers blijken te zijn. Als Thierry Baudet provocerende (maar ware) tweets stuurt? Of als we de opwarming gewoon positief moeten bekijken?

Allereerst: de wetenschapper is ook niet altijd even neutraal. Ze zijn bijvoorbeeld actief op Twitter, waar ze zich mengen in niet-wetenschappelijke discussies. Dat is op persoonlijke titel en dus absoluut niet erg, maar het kan wel verwarrend zijn (en vormt een makkelijke prooi voor klimaatsceptici). 

Maar hoe ga je dan om met klimaatsceptici en -ontkenners? Gebruik bovenstaande tips: blijf trouw aan jezelf, word niet arrogant, houdt het feitelijk, luister en wees volhardend. 

Tot slot…

Of je Trump en Baudet overtuigd met bovenstaande tips? Ik durf het te betwijfelen, maar is dat werkelijk jouw doel? En is dat nodig?

Vooralsnog blijkt namelijk dat Nederlanders steeds minder twijfelen over klimaatverandering. Vestig je aandacht op die groep en niet op de die-hard ontkenners en de lobby van klimaatsceptici. Luister wel en blijf respectvol, maar heb niet de illusie dat je ze overtuigd. 

Ook in 5 stappen zichtbaar duurzaam ondernemen?

Gratis gids

Duurzaam ondernemen doe je niet ‘zomaar’. Wil je het volhouden, dan moet je er serieus werk van maken. Én het laten zien!

Het gratis 5-stappenplan helpt je om blijvend en zichtbaar duurzaam te ondernemen. Zo zorg je met blijvend verantwoord ondernemen voor een toekomstbestendig bedrijf, met respect voor mens, dier en milieu.

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.